دكتر رضا رکنی متخصص و جراح استخوان و مفاصل:

تحرک عامل اصلی حفظ سلامت استخوان هاست

افرايش سن آدمي، عوارض متعددي به دنبال دارد كه برخي از اين عارضه‌ها؛ از لايف استايل انسان ناشي مي‌شود. به بيانی ديگر چگونگي نوع و سبك زندگي هر فرد در دوران نوجواني و جواني؛ وضعيت جسمي او را در دوره كهنسالي و پيري رقم مي‌زند. بدون شك برخي از عوارض دوره پيري، اجتناب‌ ناپذير و ناشي از افزايش سن و مستهلك شدن اجزاء بدن است و استخوان يكي از اين اجزاء به شمار مي‌رود كه با بالا رفتن سن، ضعيف و نحيف مي‌‌شود، به طوری که پوكي استخوان و آرتروز شايع‌ترين عوارض دوره‌ي پيري به حساب مي‌آيد. لذا با توجه به افزایش بیماری های مربوط به استخوان و در راستای بالا بردن سطح سواد سلامت افراد جامعه، در این شماره با آقای دکتر رضا رکنی جراح و متخصص استخوان و مفاصل، آرتروسکوپی زانو و تعویض مفصل كه دوره پزشكي عمومي خود را در دانشگاه تهران گذرانده و داراي بورد تخصصي با رتبه اول در دانشگاه شهيد بهشتي و رتبه چهارم كشوري است، در خصوص عوامل بروز آرتروز،‌ پوكي استخوان، راه‌هاي پيشگيري و به تعويق افكندن آن و همچنين درمان‌هاي مؤثر در كنترل، بازدارندگي و تشديد اين عوارض گفتگویی صمیمی داشته ایم که در ذیل می خوانید:
پگاه؛ امروزه در جامعه با افزایش آمار بیماری های استخوانی مواجه هستیم، قبل از ورود به بحث اصلی،ابتدا اطلاعاتی در خصوص ویژگی های استخوان و مواد تشکیل دهنده آن به خوانندگان ما ارائه می کنید؟
استخوان ها از یک بخش معدنی و یک بخش آلی تشکیل شده اند، بخش معدنی استخوان از موادی چون فسفر و کلسیم و بخش آلی آن از مواد پروتئینی تشکیل شده است و اگر هر کدام از این قسمتها کم شود و یا اینکه تعادل بین مواد معدنی و آلی در استخوان از بین برود باعث خواهد شد تا قوام استخوانی کاهش یابد و در صورت کم شدن قوام استخوانی نیز باری که می بایست توسط استخوان حمل شود، تحملش سخت شده و به دنبال آن درد ایجاد می شود.
پگاه؛ چطور یک فرد دچار کاهش تراکم استخوان می شود؟
دلایل مختلفی بر این امر اثر می گذارد، یکی از دلایل آن، این است که هورمون های تیروئیدی، فوق کلیوی و رشد خوب عمل نکنند، یکی دیگر از دلایل آن می تواند ناشی از اختلالات گوارشی باشد که به موجب آن جذب مواد لازم برای استخوان ها به خوبی صورت نمی گیرد، مثل کلسیم و ویتامین D، بخش دیگر مربوط به اختلالات کبدی و کلیوی هستند که به موجب آن، مواد لازم برای ایجاد استخوان تولید نمی شود. یک دسته از مشکلات استخوان ها نیز ناشی از حمله سلول های سرطانی به سلول های استخوانی است که در اصطلاح از آن به عنوان متاستاز یاد می شود. در این حالت سلول های ناکارآمد، جایگزین سلول های کارآمد استخوان شده که به واسطه آن در داخل استخوان عملا نقش کاهنده تراکم استخوان را داشته و باعث می شوند تا در نهایت زمینه بروز دردهای استخوانی فراهم شود؛ این چهار عامل به عنوان عوامل اصلی در بروز دردهای استخوانی در کل بدن هستند اما برخی از عوامل، تنها بر ناحیه خاصی اثر می گذارند، دردهای استخوانی موضعی که ناشی از کیست های استخوانی و با ورود فشار بالا به ناحیه خاصی از بدن است از آن جمله هستند. در این صورت توان تحمل این فشار بر استخوان ها امکان پذیر نیست که معمولا این عارضه در افراد جوانی که شرایط خاصی دارند اتفاق می افتد. اما در مجموع دردهای استخوانی خطرناک می بایست هر چه زودتر تحت كنترل و پيگيري قرار بگيرد، چرا که اگر در سنين بالا فرد دچار شكستگي لگن شود هزينه بالايي به او تحميل و عوارض ناگواري به دنبال خواهد داشت كه آمبولي از خطرناك‌ترين اين عوارض به شمار مي‌رود كه مي‌تواند به مرگ منتهي شود.
پگاه؛ ممکن است در برخی از مواقع فرد احساس کند دچار درد استخوان شده، ولی وقتی به پزشک خود مراجعه می کند، پزشک او را برای بررسی های بیشتر به پزشکان یا تخصص های دیگر ارجاع می دهد و می گوید دردی که شما احساس می کنید درد استخوانی نیست، اینگونه دردها چه دلایلی ممکن است داشته باشد؟
بله همین طور است. بعضی از مواقع، دردها، ناشی از استخوان نیست، دردهایی هستند که ناشی از عضلات هستند، عضلات دارای گیرنده های درد هستند که می توانند در اثر کشیدگی بیش از حد، دریافت ضربات و یا کارهای مداوم که موجب انقباض عضله می شود، ایجاد می شود. که البته این دسته از دردها؛ مربوط به استخوان نیست و به دلیل مجاورت این گونه دردها با استخوان ها، فرد احساس درد در این ناحیه می کند. در صورتی که اصلا به استخوان ها ارتباطی ندارد.
پگاه؛ امروزه یکی از شایع ترین عوارض استخوانی، مربوط به پوکی استخوان است که آمارها نشان از بالا بودن جمعیت درگیر کشور با این بیماری دارد. لطفا اطلاعاتی در این خصوص، در اختیار ما قرار دهید و بفرمایید که دلایل اصلی بروز این بیماری چیست؟
بیماری پوکی استخوان هیچ گونه علائمی ندارد، به همین دلیل به بیماری خاموش معروف است. کمااینکه، اسکلت و عضلات بدن انسان برای حرکت آفریده شده است به همین دلیل، قدیمی ترهای ما، تحرک داشتند و راه می رفتند. راه رفتن به خودی خود و استفاده از عضلات موجب می شود تا عضلات قوی تر شده و خونرسانی به عضلات بیشتر شود. لذا وقتی خونرسانی به عضلات بهتر و بیشتر شود به دنبال آن زمینه خونرسانی به استخوان ها نیز بهتر می شود؛ چرا که محل خونرسانی استخوان ها، عضلات هستند، به بیانی دیگر هر چه عضلات قوی تر باشند؛ استخوان ها نیز قوی تر خواهند بود.
اما امروزه با توجه به کم شدن تحرک و از سویی کمتر قرار گرفتن مردم در فضاهای باز و به دنبال آن ایجاد کمبود ویتامین D ما شاهد افزایش مشکلات استخوانی هستیم. شاید به توان به جرأت گفت که بیشترین معضل ما؛ عدم تحرک، نشستن در اتاق های بدون نور و بازی کردن با وسایل کامپیوتری است که مانع از تحرک و قرار گرفتن در معرض نور خورشید برای ویتامین D می شود.
دومین دلیل در افزایش پوکی استخوان، افزایش بی رویه رشد سرطان در جامعه است. خیلی از سرطان ها به استخوان ها تهاجم پیدا می کنند. این هم بخاطر نوع تغذیه، شرایط هوایی و استفاده از مواد افزودنی است که این ها نیز در شرایط امروزی به معضل بزرگی تبدیل شده است.
پگاه؛ یعنی می خواهید بفرمایید، سرطان می تواند زمینه ساز بروز پوکی استخوان و به دنبال آن مشکلات استخوانی در افراد شود؟
خیلی از سرطان ها؛ می تواند زمینه ساز بروز متاستاز در استخوان ها شود. از این رو در یک فرد سرطانی، هر عضوی از فرد که دچار سرطان شود، بررسی هایی صورت می گیرد تا مشخص شود که آیا این سلول های سرطانی به استخوان ها نفوذ کرده اند یا نه. با توجه به اینکه حجم خونرسانی به استخوان ها خیلی بالاست، همین امر باعث می شود تا در فردی که دچار سرطان در یک عضو غیر استخوان شده است بعد از مدتی شاهد متاستاز در سلول های استخوانی باشیم.
مصرف مواد غذایی نامناسب، سومین عامل اصلی در بروز پوکی استخوان است. مصرف مرتب مواد قندی و مواد بازی چون نوشابه گازدار و مواد افزودنی؛ می تواند زمینه ساز بروز پوکی استخوان شود. چرا که استخوان ها برای اینکه سالم بمانند؛ باید محیط اطرافشان اسیدی باشد اما وقتی که مواد بازی مصرف می شود، مواد معدنی استخوانی در آن حل شده و به دنبال آن، استخوان نمی تواند تراکم لازم خود را حفظ کند.
پگاه؛ در حال حاضر رشد پوکی استخوان در بین خانم ها شایع تر است یا آقایان؟
رشد این عارضه در بین خانم ها به دلیل مسائل هورمونی و فیزیولوژیکی و از سویی پوشش هایی که دارند؛ بیشتر است که البته می توان با ایجاد فضاهایی اختصاصی برای خانم ها؛ به منظور قرار گرفتن بیشتر در معرض نور خورشید آن را جبران کرد.
پگاه؛ بخشی از دردهای استخوانی، مربوط به آرتروز است. دلیل اصلی این عارضه چیست؟
ضعف عضلات اطراف مفصل و از سویی تغذیه نامناسب ارگان های تشکیل دهنده ی مفصل، دو عامل اصلی در بروز بیماری آرتروز است. از سویی فشار بیش از حد به مفصل، می تواند در بروز این بیماری مؤثر واقع شود. به طوری که در اثر این سه عامل، مفصل برای بالا بردن میزان تحمل خود، مجبور می شود سطح خود را گسترش دهد؛ به این دلیل است که در افرادی که دچار آرتروز می شوند در کنار مفاصل، زوائدی ایجاد می شود که نشان از افزایش سطح مفصل در استخوان هاست.
پگاه؛ گفته می شود که آرتروز درمان قطعی ندارد، آیا واقعا امکان درمان قطعی برای این بیماری وجود ندارد؟
در حال حاضر تنها توصیه متخصصان به مبتلایان آرتروز، مراعات با این بیماری است. چرا که هنوز درمان قطعی برای آن وجود ندارد. از این رو توصیه ای که ما به مبتلایان می کنیم برای آن است که این بیماری رشد نکند و در همان مرحله متوقف بماند. این امر نیز منوط به آن است که ضمن داشتن تغذیه مناسب، از فشار بیش از حد به مفاصل جلوگیری کنند تا آرتروز در مفاصل آنها، گسترش پیدا نکند.
پگاه؛ پوکی استخوان با چه اصولی پیشگیری و درمان می شود؟
همان طور که مهمترین و اصلی ترین عوامل در بروز پوکی استخوان؛ داشتن تغذیه نامناسب وعدم تحرک است، برای مقابله با آن نیز می توان به رعایت این دو اصل تأکید کرد. به عبارتی با در پیش گرفتن تغذیه سالم و تأمین مواد مورد نیاز استخوان ها؛ همچون استفاده از لبنیات در رژیم روزانه غذایی و همچنین داشتن تحرک مناسب و در مرحله ی بعدی، قرار گرفتن در معرض نور خورشید برای تأمین ویتامین D، می توان از بروز پوکی استخوان پیشگیری کرد. نکته ای که نیاز است اینجا به آن اشاره کنم، متأسفانه فقر ویتامین D در اغلب افراد جامعه است که علت آن نیز عدم استفاده از غذاهای دارای ویتامین D در رژیم غذایی روزانه و از سویی قرار نگرفتن در معرض نور مستقیم خورشید است. از این رو یکی از توصیه های اصلی بنده، آن است که حتما به این اصل نیز برای حفظ سلامت استخوان ها توجه داشته باشند.
پگاه؛ و حرف آخر؟
دکتر رضا رکنی در پایان با بیان اینکه تندرستی مردم آرزوی قلبی او است در خصوص جلب اعتماد بیمار افزود: در واقع اعتماد مهم ترین عنصر در رابطه ی پزشک و بیمار است و تأثیر زیادی بر طبابت و پروسه درمان دارد.
گفتنی است آقای دکتر رضا رکنی جراح و متخصص استخوان و مفاصل هم‌اكنون در بيمارستان امينی لنگرود و بيمارستان‌هاي شفا و ميلاد لاهيجان به طبابت در رشته تخصصي خود اشتغال دارد.
آدرس:لنگرود،خیابان امام،کوچه فرید،ساختمان پزشکان لنگرود
تلفن: 01342528582